Aristoteles

Aristoteles Ege Denizi'nin kuzeyinde bulunan Stageria'da doğmuştur (M.Ö. 384-322). O dönemde Stageria'da İyon kültürü egemendir ve Makedonyalıların buraları istila etmeleri bile bu durumu değiştirmemiştir. Bu nedenle Aristoteles'e bir İyonya filozofu denilebilir.

Annesi hakkında adından başka hiçbir şey bilinmemektedir; babası Nicomaihos hekimdir ve Makedonya Krallarından Amyntus'un (M.Ö.393-370) hekimliğine getirildiğinde ailesi ile birlikte Stageria'dan Makedonya'nın başkentine taşınmıştır. Aristoteles burada öğrenim görmüş ve savaş yaşamına ilişkin ayrıntılı bilgiler ve deneyimler edinmiştir; bir taraftan İyon ve diğer taraftan Makedonya etkileriyle biçimlenmiş ve gençliğindeilgisini daha çok tıp üzerinde yoğunlaştırmıştır. 17 yaşına geldiğinde öğrenimini tamamlaması için Atina'ya gönderilen Aristoteles hayatının 20 yılını (M.Ö. 367-347) burada geçirmiştir. Atina'ya gelir gelmez Platon'un öğrencisi olarak Akademi'ye girmiş ve hocasının ölümüne kadar burada kalmıştır. Platon sürekli olarak çekiştiği bu değerli öğrencisinin zekasına ve enerjisine hayran kalmış ve ona Yunanca'da akıl anlamına gelen Nous adını vermiştir. Atina'da kaldığı süre içerisinde Aristoteles başka hocaları da izlemiş ve mesela Agora'da politik dersler almıştır.


Bir sarraf olarak iş hayatına atılmış ve daha sonra çok varlıklı olmuş Hermenias kısa bir süre içinde çok geniş toprakları mülk edinmiş ve Aterneus'un yöneticiliğine gelmişti. Akademi'nin öğrencisi ve hocası Platon'un hayranıydı. Onun devlet yönetimine ilişkin önerilerini çok olumlu karşılıyor ve Platon'un önderliğinde daha iyi bir yönetim oluşturmak istiyordu. Bu amaçla Assos'ta Akademi'nin kolu olan bir okul kurmuştu. Platon'un ölümünden sonra Aristoteles bu okulda görev aldı ve üç yıl boyunca burada çalıştı. Bir ara Hermenias'ın yeğeni Pythias ile evlendi.

Aristoteles Assos'ta kaldığı süre içerisinde zaman zaman dostu Teofrastos'un memleketi olan Mytilen'e gitmiştir. Bu seyahatlar Aristoteles'in gözlemler yapması ve kendisini yetiştirmesi açısından çok yararlı olmuştur.

Bu sıralarda II. Philip oğlu İskender için iyi bir öğretmen aramaktaydı ve Assos'taki okulun yöneticisi olan Aristoteles yavaş yavaş dikkatini çekmeye başlamıştı. Görev Aristoteles'e önerildi ve o da bu öneriyi seve seve kabul ederek II. Filip'in oturmakta olduğu Pella'ya gitti. Aristoteles'in öğretmenliği 343 yılından 340 yılına kadar sürdü. İskender 336'da babası ölünce onun yerine geçti ve eski öğretmeni Aristoteles'i danışman olarak atadı. Daha sonra İskender Yunanistan'daki ve Balkanlar'daki ayaklanmaları bastırmak üzere harekete geçinceAristoteles onu bırakarak büyük idealini gerçekleştirmek amacıyla yani yeni bir okul kurmak amacıyla Atina'ya döndü.

İskender'in M.Ö. 323 yılında ölmesi Aristoteles'i çok güç bir durumda bırakmıştı; çünkü Lise'nin kurulması sırasında İskender'in yapmış olduğu yardımlar ve Hermenias için yazmış olduğu zafer türküsü Atina'daki düşmanları tarafından hatırlanmıştı. Aristoteles dinsizlikle suçlandı ve Atinalıların Sokrates'i ölüme mahkum etmekle işlemiş oldukları suçu yinelememeleri için Chalcis'e kaçtı ve orada yakalanmış olduğu bir hastalık sonucunda M.Ö. 322 yılında öldü.

Aristoteles'in hiçbir resmi kalmamıştır. Diogenes'e göre ince bacaklı ve küçük gözlüymüş. Viyana'daki Sanat Tarihi Müzesi'nde sergilenmekte olan mermer başın Aristoteles'e ait olduğu iddia edilmekteyse de bunu kanıtlayacak herhangi bir ipucu yoktur.

Aristoteles İskender'i bırakarak Atina'ya döndüğünde oradaki dostlarıyla buluşmuştu; ama aradan 20 yıl geçmiş olduğu için artık eski okuluna dönemezdi. Başka bir okul kurmaya karar verdi ve bu maksatla kentin batısında bulunan ve Apollon Lyceios'un (Kurt Tanrı) anısına ayrılmış olan ormanlık alanı seçti. İşte bugün de kullanmakta olduğumuz Lise adı bu Lyceios'tan gelmektedir.

Lise'de eğitim ve öğretimin nasıl yapıldığına ilişkin kesin bir bilgiye sahip değiliz; ancak bazı kaynakların bildirdiğine göre sabahları yeni başlayanlara akşamları ise geniş halk kitlelerine dersler verilmekteymiş.

Akademi ve Lise aslında felsefe öğretimi veren okullardı. Ancak Akademi daha çok metafiziğe ve bu arada ahlak ve siyaset gibi konulara yönelmişti. Lise'de ise araştırmalar Aristoteles'in daha çok mantık ve bilimlerle ilgilenmesi nedeniyle bu alanlarda yoğunlaşmıştı.

Aristoteles 13 yıl boyunca Lise'nin yöneticiliğini yaptı ve ölümünden sonra yerine arkadaşı Teofrastos geçti. Teofrastos 37 yıl bu okulun yöneticiliğini üstlendi ve yapmış olduğu yeni düzenlemelerle Lise'yi kurumsallaştırmayı başardı; ancak Lise Akademi kadar uzun ömürlü olamadı.

Aristoteles'in matematik bilgisi araştırmalarına yeterli olacak düzeydeydi; bilimleri matematik fizik ve metafizik olarak üç bölüme ayırırkenPlaton gibi matematiğe - yani aritmetik geometri astronomi ve müzik bilimlerine - bir öncelik tanımıştı; ancak uygulamalı matematikle ilgilenmiyordu. "Eşit şeylerden eşit şeyler çıkarılırsa kalanlar eşittir." veya "Bir şey aynı anda hem var hem de yok olamaz (üçüncü durumun olanaksızlığı ilkesi)" gibi aksiyomların bütün bilimler için ortak olduğunu postülaların ise sadece belirli bir bilimin kuruluşunda görev yaptığını söyleyerek aksiyom ile postüla arasındaki farklılığa işaret etmişti. Aristoteles'in süreklilik ve sonsuzluk hakkında yapmış olduğu temkinli tartışmalar matematik tarihi açısından oldukça önemlidir. Sonsuzluğun gerçek olarak değil gizil olarak varolduğunu kabul etmiştir. Bu temel sorunlar üzerindeki görüşleri daha sonra Archimedes ve Apollonios tarafından yeniden işlenip değerlendirilecektir.

Aristoteles astronomiye ilişkin görüşlerini Fizik ve Metafizik adlı eserlerinde açıklamıştır; bunun nedeni astronomi ile fiziği birbirinden ayırmanın olanaksız olduğunu düşünmesidir. Aristoteles'e göre küre en mükemmel biçim olduğu için evren küreseldir ve bir kürenin merkezi olduğu için evren sonludur. Yer evrenin merkezinde bulunur ve bu yüzden evrenin merkezi aynı zamanda Yer'in de merkezidir. Bir tek evren vardır ve bu evren her yeri doldurur; bu nedenle evren-ötesi veya evren-dışı yoktur. Ay Güneş ve gezegenlerin devinimlerini anlamlandırmak için Eudoxos'un ortak merkezli küreler sistemini kabul etmiştir.

Acaba Aristoteles bu kürelerin gerçekten varolduğuna inanıyor muydu? Elimizde buna ilişkin kesin bir kanıt bulunmamakla birlikte geometrik yaklaşımı mekanik yaklaşıma dönüştürmüş olması inandığı yönündeki görüşü güçlendirmektedir. De Caelo'da (Gökler Üzerine) yapmış olduğu en son belirlemelere göre en dışta bulunan Yıldızlar Küresi yani evreni harekete getiren ilk hareket ettirici aynı zamanda en yüksek tanrıdır. Metafizik'te ise Yıldızlar Küresi'nin ötesinde sevenin sevileni etkilediği gibi gökyüzü hareketlerini etkileyen hareketsiz bir hareket ettiricinin bulunduğunu söylemiştir. Öyleyse Aristoteles yalnızca gökcisimlerinin tanrısal bir doğaya sahip olduğuna inanmakla kalmamakta onların canlı varlıklar olduğunu da kabul etmektedir. Bu evrenbilimsel kuram Farabi ve İbn Sina gibi Orta Çağ İslam Dunyası'nın önde gelen filozofları tarafından da benimsenecek ve Kuran-ı Kerim'de tasvir edilen Tanrı ve Evren anlayışıyla uzlaştırılmaya çalışılacaktır.

Aristoteles'e göre Evren Ayüstü ve Ayaltı Evren olmak üzere ikiye ayrılır; Yer'den Ay'a kadar olan kısım Ayaltı Evren'i Ay'dan Yıldızlar Küresi'ne kadar olan kısım ise Ayüstü Evren'i oluşturur. Bu iki evren yapı bakımından çok farklıdır. Ayüstü Evren ve burada yer alan gökcisimlerieterden oluşmuştur; eterin mükemmel doğası Ayüstü Evren'e ezelî ve ebedî bir mükemmellik sağlar. Buna karşılık Ayaltı Evren her türlü değişimin oluş ve bozuluşun yer aldığı bir evrendir. Burası ağılıklarına göre Yer'in merkezinden yukarıya doğru sıralanan dört temel öğedenyani toprak su hava ve ateşten oluşmuştur; toprak diğer üç öğeye nispetle daha ağır olduğu için en altta ateş ise daha hafif olduğu için en üstte bulunur. Aristoteles'e göre bu öğeler kuru ve yaş ile sıcak ve soğuk gibi birbirlerine karşıt dört niteliğin bireşiminden oluşmuştur.

Varlık biçimlerinin mükemmel olmaları veya olmamaları da Yer'in merkezine olan uzaklıklarına göre değişir. Bir varlık Yer'e ne kadar uzaksa o kadar mükemmeldir. Bundan ötürü merkezde bulunan Yer mükemmel olmadığı halde merkeze en uzakta bulunan Yıldızlar Küresi mükemmeldir. Bu mükemmel küre aynı zamanda Tanrı yani ilk hareket ettiricidir.
Aristo'nun bu ve diğer görüşleri orta çağ boyunca bir çok filozozu etkilemiş ve daha sonraki dönemleri de şekillendirmiştir. belki de felsefenin temel ilkeleri Arsito mantığı üzerine kurgulanmıştır.